Nothing Else Than Decay: Theodoor van der Schuer’s Allegory of Human Deprivation for Leiden’s Plague Hospital

Theodoor van der Schuer, Allegory of Human Deprivation, 1682

In 1682, the highly regarded artist Theodoor Cornelisz van der Schuer (1634–1707) painted a canvas for the boardroom of the plague hospital in Leiden. He transformed well-known depictions of the plague to create an image of an unspecified hospital in a timeless setting. More than simply an image of a hospital, the painting is also an allegory of human dependence on God. Focusing on the plague-stricken figure of Charity, the allegory visualizes moral ideas that were disseminated in a 1526 tract on poor relief written by Juan Luis Vives. In the painting, the plague becomes a symbol of human deprivation, and by depicting Charity as a plague victim, van der Schuer projects the idea that humility is an essential part of charity. Since Vives was widely known throughout the seventeenth century, we may assume that his ideas were familiar to the hospital’s regents. And although van der Schuer disguises Charity as a plague victim, visitors to the boardroom probably recognized the personification nevertheless. Images of Charity were ubiquitous, especially in the context of hospitals, where they reflected the actions of the regents donating their time and dedicating their skills to the destitute. In reality, the hospital probably did not ever house plague victims; although the disease remained a constant threat, the institution served different kinds of patients. Combining a scene of the plague with a broad-reaching allegory, the painting proved relevant for decades to come.

DOI: 10.5092/jhna.2020.12.2.4

Acknowledgements

Research for this article was funded from an NWO VICI grant awarded to Professor Lotte Jensen for the research project ‘Dealing with Disasters: The Shaping of Local and National Identities, 1421-1890’. For more information, see www.dealingwithdisasters.nl/en/. I would like to thank my colleagues, especially Lotte Jensen, Adriaan Duiveman, and Lilian Nijhuis, for their valuable comments on earlier versions of this paper. I would also like to thank Alison M. Kettering as well as the anonymous reviewers of JHNA for their helpful criticisms and important suggestions during the submission process.

Theodoor van der Schuer, Allegory of Human Deprivation, 1682
Fig. 1 Theodoor van der Schuer, Allegory of Human Deprivation, signed and dated 1682, oil on canvas, 134.9 x 163.2 cm. Museum De Lakenhal, Leiden, S 395 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Rombout Verhulst, Allegory of the Plague, 1660, Naturalis Biodiversity Center
Fig. 2 Rombout Verhulst, Allegory of the Plague, signed and dated 1660, stone relief, on the façade of the former plague hospital, now home of the Naturalis Biodiversity Center (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Cornelis de Man, Allegory of the Virtuous Life, 1682, Collection Museum Prinsenhof Delft, on loan from the Diaconie van de Hervormde Kerk Delft, B 60-1. Courtesy of Museum Prinsenhof Delft
Fig. 3 Cornelis de Man, Allegory of the Virtuous Life, signed and dated 1682, oil on canvas, 117x 164 cm. Collection Museum Prinsenhof Delft, on loan from the Diaconie van de Hervormde Kerk Delft, B 60-1. Courtesy of Museum Prinsenhof Delft [side-by-side viewer]
Pierre Mignard, St. Charles Borromeo and the Plague Victims of Milan, after 1647, Wellcome Library
Fig. 4 Pierre Mignard, St. Charles Borromeo and the Plague Victims of Milan, after 1647, oil on copper, 66.5 x 50.5 cm. Wellcome Library, no. 44643i (artwork in the public domain). [side-by-side viewer]
Marcantonio Raimondi after Raphael, The Plague (“Il Morbetto”), Davison Art Center, Wesleyan University, 1960.14.11
Fig. 5 Marcantonio Raimondi after Raphael, The Plague (“Il Morbetto”), engraving on laid paper, 19.5 x 24.8 cm. Davison Art Center, Wesleyan University, Middletown, CT, 1960.14.11. Open-access image from the Davison Art Center, Wesleyan University (photo: M. Johnston) [side-by-side viewer]
Gérard de Lairesse, Charity, c. 1675, Amsterdam Museum, SA 7360.1
Fig. 6 Gérard de Lairesse, Charity, c. 1675, oil on canvas, 117.5 x 182 cm. Amsterdam Museum, SA 7360.1 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Gérard de Lairesse, Niobe Punished for her Pride, 1668, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-46.771
Fig. 7 Gérard de Lairesse, Niobe Punished for her Pride, 1668, etching, 12.8 x 10.2 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-46.771 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Maarten van Heemskerck with Dirck Volkertsz Coornhert, The Wife Giving Alms, 1555, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-1963-108
Fig. 8 Maarten van Heemskerck with Dirck Volkertsz Coornhert (engraver) and Cornelis Bos (publisher), The Wife Giving Alms (part of a series on The Virtuous Wife), monogrammed and dated “MH, Inventor, DVC, Fecit, 5,” 1555, engraving, 24.8 x 20.5 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-1963-108 (artwork in the public domain). [side-by-side viewer]
Girard Audran (II) after Pierre Mignard, The Plague of the Israelites, 1650–1703, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-70.419
Fig. 9 Girard Audran (II) after Pierre Mignard, The Plague of the Israelites, 1650–1703, engraving, 53 x 62 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-70.419 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
  1. 1. Leo Noordegraaf and Gerrit Valk, De Gave Gods: De Pest in Holland vanaf de Late Middeleeuwen (Bergen: Octavo, 1988), 43–47 and 231.

  2. 2. Quote from Armenrapport, in Regionaal Archief Leiden (RAL), Stadsarchief, II, inv. no. 5936, fols 10–11: “geensins t’ontberen sijnde.” On Van Hout, see Johan Koppenol, Leids Heelal: Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout (Hilversum: Verloren, 1998), 44–61; Rudi van Maanen, “Jan van Hout, het Armenrapport en Vives,” Jaarboek Dirk van Eck 2010 22 (2010): 24.

  3. 3. On the discussion about the influence of Vives on the Poor Report, see van Maanen, “Jan van Hout,” 24–25; Valentijn Koningsberger, “Juan Luis Vives en de Leidse armenzorg in de zestiende eeuw,” Jaarboek Dirk van Eck 2009 21 (2009): 48–52. On reforms of poor relief in the Low Countries, see Elise van Nederveen Meerkerk and Griet Vermeesch, “Reforming Outdoor Relief: Changes in Urban Provisions for the Poor in the Northern and Southern Low Countries (c. 1500–1800)” in Serving the Urban Community: The Rise of Public Facilities in the Low Countries, ed. Manon van der Heijden et al. (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009), 140. See also Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 196–99, on plague houses in Holland.

  4. 4. Gilbert Tournoy, Jan Rogiers, and Chris Coppens, Vives te Leuven, exh. cat. (Leuven: Centrale Bibliotheek Leuven and Leuven University, 1993), 229–31.

  5. 5. Koppenol, Leids Heelal, 56–57. For the entry of Coornhert in Jan van Hout’s album amicorum, see Chris L. Heesakkers, Het Vruntbuuc van Jan van Hout: Facsimile-uitgave van het album amicorum van Jan van Hout (Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal, nr. 3385) met inleiding, transcriptie, vertaling en toelichting (Leiden: Gingko, 2009), 228–31.

  6. 6. Dirck Volckertszoon Coornhert, Boeventucht, ed. Arie-Jan Gelderblom et al. (Muiderberg: Coutinho, 1985); A. H. Huussen Jr., “Coornherts Boeven-tucht,” in Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht, ed. H. Bongers et al. (Zutphen: De Walburg Pers, 1989), 144–53.

  7. 7. Pieter Spierenburg, “Boeventucht en vrijheidsstraffen,” in Scherp toezicht: van ‘Boeventucht’ tot ‘Samenleving en Criminaliteit, ed. Cyrille Fijnaut and Pieter Spierenburg (Arnhem: Gouda Quint, 1990), 17.

  8. 8. Frans van Mieris, Beschryving der Stad Leyden: haare gelegenheid,oorsprong, vergrootinge, oude en hedendaagsche gedaante; stigtingen van kerken, kloosters, godshuizen . . . (Leiden: Weduwe Abraham Honkoop, 1762), 1:232–33; Jan Dröge, “De Bouwgeschiedenis van het Pesthuis te Leiden,” Jaarboekje Oud-Leiden 8 (2000): 75–76; E. J. N., “Bouwhistorische Documentatie en Waardebepaling: Leiden, Voormalig Pesthuis” (The Hague: Rijksgebouwendienst, Bureau Rijksbouwmeester, 1989), 6.

  9. 9. Dinant P. Oosterbaan, Het Oude en Nieuwe Gasthuis te Delft (1252–1795) (Delft: Gaarde, 1954), 147–58.

  10. 10. Koppenol, Leids Heelal, 393–466; Petra A. N. Hooglander-Bijvank, “Het lot als spiegel van de ziel: Leidse ouderlingen en diakenen in de loterij van 1596,” Jaarboekje Oud-Leiden 17 (1999): 60–62.

  11. 11. E. J. N., “Leiden, Voormalig Pesthuis,” 6–7; Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 76; Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 43–45 and 53–57. See also ibid., 123, on donations to the plague house in Leiden around that time.

  12. 12. E. J. N., “Leiden, Voormalig Pesthuis,” 9; Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 81–82; van Mieris, Beschryving, 243: “edoch het selve huys, doen ter tyt niet groot genoech synde, om het vierdepart der siecken daer in te logeeren, heeft veroorsaect dat de veroonders . . . buyten de Stadt Leyden, nevens het oude pesthuys, hebben doen bouwen, een seer groote en spacieuse huysinge, bequaem om daer in veel honderden van siecken te logeren.” In 1655, it was stipulated in Leiden that rich people who had fled to escape the plague were only allowed to re-enter the city after having paid a contribution to the plague house. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 199.

  13. 13. Jan Vos, Alle de Gedichten van den Vermaarden Poëet Jan Vos (Amsterdam: Lescailje, 1671), 2:156: “’t Gebouw der rijke blinkt in d’aardtsche nevelkolken; / Maar dat men d’armen bouwt verheft zich deur de wolken, / En schittert in ’t gezicht van Christus ridderschap: / ’t Verstrekt de ziel van die het bouwen voor een trap / Om in het hoog gebouw van d’oppermacht te klimmen.”

  14. 14. For an oil painting with a list of the names of the hospital’s regents between 1635 and 1687, produced for Leiden’s plague house in or shortly after 1687, see the online collection catalogue for the Museum De Lakenhal, Leiden (inv. 732): https://www.lakenhal.nl/nl/collectie/732.

  15. 15. Emiel van der Hoeven, “Verhaal: Getuignisboeken, 1581–1810,” Erfgoed Leiden en Omstreken, last updated October 11, 2013, https://www.erfgoedleiden.nl/component/lei_verhalen/verhaal/id/295.

  16. 16. Frits Scholten, “‘Mea Sorte Contentus’: Rombout Verhulst’s ‘Portrait of Jacob van Reygersbergh,’” The J. Paul Getty Museum Journal 19 (1991): 65–74.

  17. 17. M. van Notten, Rombout Verhulst, Beeldhouwer 1624–1697: Een overzicht zijner werken (The Hague: Nijhoff, 1907). The old woman with wrapped head and the wolf follow Ripa’s description of the plague; see Cesare Ripa, Iconologia of Uijtbeeldinghen des Verstants Waer in Verscheiden Beeldnissen van Deughden, Ondeughden, Menschlijcke Hertztochten, Konsten, Leeringhen, etc en andere ontellijke stoffen, geleerdelijck werden verhandelt, trans. D. Pietersz Pers (Amsterdam: Dirck Pietersz Pers, 1644; repr., 1971), 405.

  18. 18. Jacques Thuillier, Sébastien Bourdon, 1616–1671: Catalogue Critique et Chronologique de l’Oeuvre Complet (Paris: Réunion des musées nationaux, 2000), 117–18.

  19. 19. A. R. E. de Heer, “Theodorus van der Schuer (1634–1707) en Willem III,” Oranje-Nassau Museum Jaarboek (1990): 5–30; A. R. E. de Heer, “Het Programma van de Plafondschilderingen in de Grote Hal van het Stadhuis van Maastricht,” in Een Seer Magnifick Stadthuys: Tien Studies over de Bouw en Inrichting van het Stadhuis te Maastricht, ed. S. R. Minis and A. R. E. De Heer (Delft: Delftsche Uitgevers Maatschappij, 1985), 85–89.

  20. 20. Marike Hoogduin-Berkhout, “‘Op de Geluckige Regeeringe van Leiden’: Geschilderde Voorstellingen in het Leidse Stadhuis 1575–1700,” in Beelden van Leiden: Zelfbeeld en Representatie van een Hollandse Stad in de Vroegmoderne Tijd, 1550–1800, ed. Juliette Roding, A. Agnes Sneller, and Boukje Thijs (Hilversum: Verloren, 2006), 92–96. Still mentioned in the catalogue of the museum collection of 1949, the works for the university tribunal were lost and are not in the collection of Museum De Lakenhal anymore. Stedelijk Museum ‘De Lakenhal’ Leiden: Beschrijvende Catalogus van de Schilderijen en Tekeningen (Leiden: Groen, 1949), 258.

  21. 21. Barbara Gaehtgens, Adriaen van der Werff 1659–1722 (Munich: Deutscher Kunstverlag, 1987), 260, no. 40.

  22. 22. Hanneke van Asperen, “Virtue and Alms: Charity as a Pauper in Cornelis De Man‘s Allegory of the Virtuous Life,” Oud Holland 128, no. 4 (2015): 199–212; Clotilde Brière-Misme, “Un émule de Vermeer et de Pieter de Hooch: Cornélis de Man,” Oud Holland 52 (1935): 1–26.

  23. 23. Hoogduin-Berkhout, “Op de Geluckige Regeeringe,” 92–96.

  24. 24. For example, Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 22; Marije de Nood and Kees van Schooten, eds., Ik Geef Om Jou! Naastenliefde door de Eeuwen Heen, exh. cat. (Utrecht: Museum Catharijneconvent, 2014), 56.

  25. 25. van Mieris, Beschryving, 244: “Binnengaande ziet men aan de slinkerhand de kamer der Regenten, in welke voor den schoorsteen een schildery van de konstige hand van . . . gevonden wordt, verbeeldende een Vrouw aldaar aan de pestziekte gestorven, welk stuk men niet zonder ontroering kan beschouwen.”

  26. 26. Gauvin Alexander Bailey et al., eds., Hope and Healing: Painting in Italy in a Time of Plague, 1500–1800, exh. cat. (Worcester, MA, and Chicago: Worcester Art Museum and University of Chicago Press, 2005), 76–77 and 226–27, no. 25; Jean-Claude Boyer, “Un Cas Singulier: Le Saint Charles Borromée de Pierre Mignard pour le Concours de San Carlo ai Catinari,” Revue de l’Art 64 (1984): 23–34. Boyer identified a painting in the Musée des Beaux-Arts in Le Havre as the original.

  27. 27. Boyer, “Un Cas Singulier,” 28–30; Christine M. Boeckl, Images of Plague and Pestilence: Iconography and Iconology, Sixteenth Century Essays & Studies, LIII (Kirksville, MI: Truman State University, 2000), 51. On De Poilly and printmaking in France, see Peter Fuhring et al., eds., A Kingdom of Images: French Prints in the Age of Louis XIV, 1660–1715 (Los Angeles: Getty Research Institute, 2015).

  28. 28. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 22 and 105. See also Theod. Schrevelius, Harlemias, of Eerste Stichting der Stad Haarlem; haar Toeneemen en Vergrooten; zeldzaame avontuur in Vrede, Oorlog en Belegeringen; harde beginzelen van de eerste Reformatie; Politieque Raadslagen; Scheuringe in de Kerke; De tyden van Lycester, . . . Vermeerdert met Historiesche Aantekeningen tot den jaare 1750, 2nd ed. (Haarlem: Marshoorn, 1754), 206: “Hoe veele dat ’er van gemeene Lieden aan de Pestziekte overleden zyn, zou men qualyk kunnen zeggen; zuigende Kinderen zyn van ’s Moeders borsten afgerukt.”

  29. 29. Daniel Defoe, A Journal of the Plague Year: Being Observations or Memorials, of the Most Remarkable Occurences, as Well Publick as Private, Which Happened in London during the Last Great Visitation in 1665, new ed. (London: Nutt, 1722), 137.

  30. 30. Schrevelius continues, “en jonge Mannen, in de fleur van hun leven, uit de armen van hunne Bruids, waar mede zy ondertrouwt waren.” Harlemias, 206.

  31. 31. Sheila Barker, “Poussin, Plague, and Early Modern Medicine,” The Art Bulletin 86, no. 4 (2004): 666. Also Boeckl, Images of Plague, 48–51.

  32. 32. Maria Von Thadden, “Die Ikonographie der Caritas in der Kunst des Mittelalters” (PhD diss., Universität Bonn, 1951); R. Freyhan, “The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Centuries,” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 11 (1948): 68–86; Sabine Poeschel, “Die Allegorie der Caritas in der Kunst der Neuzeit,” in Caritas: Nächstenliebe von den frühen Christen bis zur Gegenwart, ed. Christoph Stiegemann, exh. cat. (Paderborn: Erzbischöfliches Diözesanmuseum, 2015): 289–98.

  33. 33. de Heer, “Een Seer Magnifick Stadthuys,” 87n11; Hoogduin-Berkhout, “Op de Geluckige Regeeringe,” 93–94.

  34. 34. Ripa, Iconologia, 292: “Een Vrouwe in ’t rood gekleet, hebbende boven op ’t hoofd een brandende vlamme Viers, houdende onder den rechter arm een kindeken, ’t welck zy te suygen geeft”; and 293: “Het roode kleed, hebbende gelijcknisse van ’t bloed, toont dat de waere Liefde, sich, nae ’t getuyghnisse Pauli, totte stortinge des bloeds toe, uytstreckt.”

  35. 35. Maria Wellershoff-Von Thadden, “Caritas,” in Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte (RDK), ed. Wolfgang Augustyn and Klaus Lepsky (Munich: Zentralinstitut für Kunstgeschichte, 1952), 343–56; Poeschel, “Die Allegorie der Caritas,” 289–90.

  36. 36. Lyckle de Vries, Gerard de Lairesse: An Artist between Stage and Studio (Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998), 43; Alain Roy, Gérard de Lairesse 1640–1711 (Paris: Arthena, 1992), 254–58, no. 75–82 (258, no. 81); D. P. Snoep, “Gerard de Lairesse als Plafond- en Kamerschilder,” Bulletin van het Rijksmuseum 18, no. 4 (1970): 165–72.

  37. 37. de Vries, Gerard de Lairesse, 49–54; Roy, Gérard de Lairesse, 47–51.

  38. 38. van Asperen, “Virtue and Alms,” 205–6.

  39. 39. Vives, De Subventione Pauperum, 15.

  40. 40. Ripa, Iconologia, 293.

  41. 41. Hanneke van Asperen, “The Gates of Charity: Images of City and Community in the Early Modern Dutch Orphanage,” Journal of Urban History 43, no. 6 (2017): 15–16.

  42. 42. Ilja M. Veldman, “Coornhert en de prentkunst,” in Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht, Bongers et al., Dirck Volckertszoon Coornhert , 125–30; Ilja M. Veldman, “Lessons for Ladies: a Selection of Sixteenth and Seventeenth-Century Dutch Prints,” Simiolus 16 (1986): 114.

  43. 43. Huussen, “Coornherts Boeven-tucht,” 152.

  44. 44. Dirck Volckertsz Coornhert, Zedekunst dat is Wellevenskunste, transl. and ed. J. Gruppelaar (Hilversum: Verloren, 2015), 462: “Hieraan kan men gemakkelijk zien dat deze ware nederigheid een schatkist is gevuld met alle zalige goederen, dat zij geneest van alle verderfelijke kwalen en dat zij de enige bron, wortel en moeder, ja ook voedster en hoedster is van alle goddelijke deugden.”

  45. 45. Coornhert, Zedekunst, 464: “Zo leert hij God als milde gever en zichzelf als een arme en behoeftige bedelaar en ontvanger kennen. . . . Dan weet hij, dat is zijn hoogste wijsheid, dat hij weet van wie die gaven zijn, te weten niet van hemzelf, maar van God, niet van de bedelaar, maar van de gever zijn de geschenken.”

  46. 46. Brière-Misme, “Un émule de Vermeer,” 2.

  47. 47. van Asperen, “Virtue and Alms,” 206–9.

  48. 48. De Man’s personification was inspired by a painting of Charity by the French artist Jacques Blanchard (1600–1638). See Brière-Misme, “Un émule de Vermeer,” 5–6.

  49. 49. van Asperen, “Virtue and Alms,” 201.

  50. 50. Vives, De Subventione Pauperum, 15.

  51. 51. Joannes Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck (Leiden: Guyot, 1600), 4–5: “Wat heeft V. E. anders beweghet om den Gheleerden D. Nicolaum Zeystium, V.E. Pensionaris, (die V.E. eere ende het ghemeyne Beste wonder seere toeghedaen is) met mij te doen spreken ende handelen met alle vlijt, sorghvuldigheydt ende neerstigheydt, uyt den naeme van V.E. Dat soo ick schriftelick met mijne Conste de Ghemeynte in dit Pest-ghevaer conde helpen, dat ick het doch nu, om uwen wille soude willen doen!” On Heurnius, see Museum Boerhaave, Leiden Medical Professors 1575–1940, exh. cat. (Leiden: Museum Boerhaave/LUMC, 2007), 22–24.

  52. 52. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 30: “Dat de Pest-huysen bij daeghe ghesloten zijn”; and 48: “Ghij die met de Pest-crancke omme gaet, om de selve te ghenesen.”

  53. 53. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 29–47; Hub Sysmus, Pest-beschrijving, Waer in Naukeurigh de naeste oorzaeke der Peste onderzocht, en haere grondige genezing, in verscheyde geneeskundige aenmerkingen, voorgestelt wort. Uyt verscheyde ervaerene Artzen, als Diemerbroek, Tomas Willis, Deuzing, Barbette, &C (Amsterdam: Witteling, 1664), 75–79.

  54. 54. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 67: “Dear den crancken ligghet, daer moet eenen pot zijn daer roosen waeter ende asijn in is, daer scordium, sandal-houdt, cypres ende aloes houdt, in gheweycket heeft.”

  55. 55. Ibid., 11: “Daer bij voeghe ick: ‘Van de venijnighe locht toegesonden’: Want daer is eenen sekeren roock in de locht, die het herte willet bestrijden: Welcke locht door haere dunnigheydt ende doordringhende cracht, door alle deelen des lichaemes trecket, sonder van ons beseven of ghevoelet te zijne.”

  56. 56. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 16–17: “Dit is het teycken dat de Peste van de Locht commet, Dat sij vele menschen ghemeyn is: Want wij nutten alle eene selvede Locht. Daer en boven omvanghet de Locht alle menschen van alle sijden, soo wel mannen als vrouwen, Ouderlinghen als kinderen, edele als onedele: soo wel de ghene die eene goede Diete of wijse van leven houden, als de ghene die onmatigh zijn; Soo wel de ghene die vleysch, als die visch, eten; Soo wel de ghene die, ledigh leven, als die met aerbeyden den cost winnen.”

  57. 57. Klaus Bergdolt, Der Schwarze Tod in Europa: Die Grosse Pest und das Ende des Mittelalters (Munich: Beck, 1994), 213–14. See also Boeckl, Images of Plague, 47; Franco Mormando, “Introduction: Response to the Plague in Early Modern Italy: What the Primary Sources, Printed and Painted, Reveal,” in Bailey, Hope and Healing, 10

  58. 58. Boeckl, Images of Plague, 47, writes that dark clouds, indicating pestilential air, “appear frequently in Renaissance art.” She points out the references to eschatology, because Christ will appear on clouds during judgment day, and adds that the dark clouds appear in secular works too, because plague clouds are emphasized in treatises.

  59. 59. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 9: “Onder alle sieckten die den mensche toecommen, en isser gheene swaerdere sieckte dan de Peste: Want sij baeret grouwelicke jammeren, in eenen corten tijdt bevanghet sij met onmenschelicke pijne, ende ontcrachtighet des menschen crachten.”

  60. 60. Sysmus, Pest-Beschrijving, 5: “Maer de zieckte, die voornamelijck op ’s menschen leven loert, en de levendighmakende krachten, tot spijdt van alle zieckten, met gewelt vernielt, heeft door een zekre uytmuntentheit den naem van Pest, (van het latijnsche woort depascendo, ’t geen zoo veel als woeden of vernielen betekent,) gekregen.”

  61. 61. Boeckl, Images of Plague, 47.

  62. 62. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 12: “De Theologi, of Godtheydt gheleerde naemen God met recht de eerste Oorsaecke des Pestes: Want God, die den Schepper aller dingen is, gebruycket de Peste, om door sijn gerechtigh Oordeel de sonden ende ongherechtigheden der menschen te straffen.” Mormando, “Introduction,” 8; Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 110–15.

  63. 63. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 6: “Seker sonder God is dese sieckte, is dese wreede verslindtster stercker dan de helpselen, stercker dan de helpers; Wie sal haer connen wederstaen, verwinnen?”

  64. 64. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 6.

  65. 65. Joannes Heurnius, Preservatiif voor de Pest Waerinne vertoont werden De beste ende alderlichtste geapprobeerde Remedien, diemen huijdens daeghs gebruijckt (Leiden: Lor, 1624), 4–5. “Het welcke ons behoort te vermanen, datse [sic; the plague] van boven komt, end datter geen beter Remedie teghen en is dan Patientie, den Heere te verwachten, waken, end bidden: Doch evenwel de middelen der Medecine, die oock van godt ghekomen is, niet te verachten, maer liever met sorchvuldicheyt the ghebruycken, end hem selven niet te versuymen.”

  66. 66. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 22: “De Bubones of Clieren commen achter de ooren, in den necke, onder de Oxels, of in de Liessche. Den Carbonckel commet meest op de Borst.”

  67. 67. Sysmus, Pest-beschrijving, 71: “Al zijn de buylen wat ontsteken, de kranken loopen daer aen zoo groot gevaer niet; maer als rontom de zelve een lootverwige kring staet, zoo zal de kranke haest te sterven komen.” Also, in Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 27: “Onder de Carbonckelen of Pest-kolen is dat den doodelicksten die swartachtighe ende herde puysten heeft, ende niet haest gheopent en wordet.” See also Willem Frijhoff, “Gods Gave Afgewezen: Op Zoek naar Genezing van de Pest, Nijmegen, 1635–1636.” Volkskundig Bulletin 17, no. 2 (1991), 153.

  68. 68. van Mieris, Beschryving, 232.

  69. 69. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 43–47, 27.

  70. 70. Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 83.

Bailey, Gauvin Alexander, Pamela M. Jones, Franco Mormando, and Thomas W. Worcester, eds. Hope and Healing: Painting in Italy in a Time of Plague, 1500–1800. Exh. cat. Worcester Art Museum and University of Chicago Press, 2005.

Barker, Sheila. “Poussin, Plague, and Early Modern Medicine.” The Art Bulletin 86, no. 4 (2004): 659–89. https://doi.org/10.2307/4134458

Bergdolt, Klaus. Der Schwarze Tod in Europa: Die Grosse Pest und das Ende des Mittelalters. Munich: Beck, 1994.

Boeckl, Christine M. Images of Plague and Pestilence: Iconography and Iconology, Sixteenth Century Essays & Studies, LIII. Kirksville, MI: Truman State University, 2000.

Bongers, H., J. R. H. Hoogervorst, M. E. H. N. Mout, I. Schöffer, J. J. Woltjer, eds. Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht. Zutphen: De Walburg Pers, 1989

Boyer, Jean-Claude. “Un cas singulier: Le Saint Charles Borromée de Pierre Mignard pour le concours de San Carlo ai Catinari.” Revue de l’Art 64 (1984): 23–34.

Brière-Misme, Clotilde. “Un émule de Vermeer et de Pieter de Hooch: Cornélis de Man.” Oud Holland 52 (1935): 1–26. https://doi.org/10.1163/187501735×00012

Clark, Alvin L., Jr. “On the Significance of the Yale Bourdon.” Yale University Art Gallery Bulletin (1993): 86–94.

Coornhert, Dirck Volckertszoon. Zedekunst, dat is Wellevenskunst, translated and edited by J. Gruppelaar. Hilversum: Verloren, 2015. Originally published 1586.

———. Boeventucht, edited by Arie-Jan Gelderblom et al. Muiderberg: Coutinho, 1985. Originally published 1587.

Defoe, Daniel, A Journal of the Plague Year: Being Observations or Memorials, of the Most Remarkable Occurences, as Well Publick as Private, Which Happened in London during the Last Great Visitation in 1665. New ed. London: Nutt, 1722.

de Heer, A. R. E. “Het Programma van de Plafondschilderingen in de Grote Hal van het Stadhuis van Maastricht.” In Een Seer Magnifick Stadthuys: Tien Studies over de Bouw en Inrichting van het Stadhuis te Maastricht, edited by S. R. Minis and A. R. E. de Heer, 85–89. Delft: Delftsche Uitgevers Maatschappij, 1985.

———. “Theodorus van der Schuer (1634–1707) en Willem III.” Oranje-Nassau Museum Jaarboek (1990): 5–30.

de Nood, Marije, and Kees van Schooten, eds. Ik Geef Om Jou! Naastenliefde door de Eeuwen Heen. Exh. cat. Utrecht: Museum Catharijneconvent, 2014.

de Vries, Lyckle. Gerard de Lairesse: An Artist between Stage and Studio. Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998.

Dröge, Jan. “De Bouwgeschiedenis van het Pesthuis te Leiden.” Jaarboekje Oud-Leiden 8 (2000): 75–96.

E. J. N. “Bouwhistorische Documentatie en Waardebepaling: Leiden, Voormalig Pesthuis.” The Hague: Rijksgebouwendienst, Bureau Rijksbouwmeester, 1989.

Freyhan, R. “The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Centuries.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 11 (1948): 68–86. https://doi.org/10.2307/750462

Frijhoff, Willem. “Gods Gave Afgewezen: Op Zoek naar Genezing van de Pest, Nijmegen, 1635–1636.” Volkskundig Bulletin 17, no. 2 (1991): 143–70.

Fuhring, Peter, Louis Marchesano, Remi Mathis, and Vanessa Selbach, eds. A Kingdom of Images: French Prints in the Age of Louis XIV, 1660–1715. Los Angeles: Getty Research Institute, 2015.

Gaehtgens, Barbara. Adriaen van der Werff 1659–1722. Munich: Deutscher Kunstverlag, 1987.

Heesakkers, Chris L. Het Vruntbuuc van Jan van Hout: Facsimile-uitgave van het album amicorum van Jan van Hout (Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal, nr. 3385) met inleiding, transcriptie, vertaling en toelichting. Leiden: Gingko, 2009.

Heurnius, Joannes. Het Noodigh Pest-Boeck. Leiden: Guyot, 1600.

———. Preservatiif voor de Pest Waerinne vertoont werden De beste ende alderlichtste geapprobeerde Remedien, diemen huijdens daeghs gebruijckt. Leiden: Lor, 1624.

Hoogduin-Berkhout, Marike. “‘Op de Geluckige Regeeringe van Leiden’: Geschilderde Voorstellingen in het Leidse Stadhuis 1575–1700.” In Beelden van Leiden: Zelfbeeld en Representatie van een Hollandse Stad in de Vroegmoderne Tijd, 1550–1800, edited by Juliette Roding, A. Agnes Sneller, and Boukje Thijs, 59–105. Hilversum: Verloren, 2006.

Hooglander-Bijvank, Petra A. N. “Het lot als spiegel van de ziel: Leidse ouderlingen en diakenen in de loterij van 1596,” Jaarboekje Oud-Leiden 17 (1999): 59–81.

Huussen, A. H., Jr. “Coornherts Boeven-tucht.” In Bongers et al., eds., Dirck Volckertszoon Coornhert, 144–53.

Koningsberger, Valentijn. “Juan Luis Vives en de Leidse armenzorg in de zestiende eeuw,” Jaarboek Dirk van Eck 2009 21 (2009): 35–59.

Koppenol, Johan. Leids Heelal: Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout. Hilversum: Verloren, 1998.

Mormando, Franco. “Introduction: Response to the Plague in Early Modern Italy: What the Primary Sources, Printed and Painted, Reveal.” In Bailey et al., Hope and Healing, 1–44.

Museum Boerhaave. Leiden Medical Professors 1575–1940. Exh. cat. Leiden: Museum Boerhaave/LUMC, 2007.

Noordegraaf, Leo, and Gerrit Valk. De Gave Gods: De Pest in Holland vanaf de Late Middeleeuwen. Bergen: Octavo, 1988.

Oosterbaan, Dinant P. Het Oude en Nieuwe Gasthuis te Delft (1252–1795). Delft: Gaarde, 1954.

Poeschel, Sabine. “Die Allegorie der Caritas in der Kunst der Neuzeit.” In Caritas: Nächstenliebe von den Frühen Christen bis zur Gegenwart, edited by Christoph Stiegemann, 288–89. Exh. cat. Paderborn: Erzbischöfliches Diözesanmuseum Paderborn, 2015.

Ripa, Cesare. Iconologia of Uijtbeeldinghen des Verstants Waer in Verscheiden Beeldnissen van Deughden, Ondeughden, Menschlijcke Hertztochten, Konsten, Leeringhen, etc en andere ontellijke stoffen, geleerdelijck werden verhandelt. Translated by D. Pietersz Pers. Amsterdam: Dirck Pietersz Pers, 1644.

Roy, Alain. Gérard de Lairesse 1640–1711. Paris: Arthena, 1992.

Scholten, Frits. “‘Mea Sorte Contentus’: Rombout Verhulst’s ‘Portrait of Jacob Van Reygersbergh.’” The J. Paul Getty Museum Journal 19 (1991): 65–74.

Schrevelius, Theod. Harlemias, of Eerste Stichting der Stad Haarlem; haar Toeneemen en Vergrooten; zeldzaame avontuur in Vrede, Oorlog en Belegeringen; harde beginzelen van de eerste Reformatie; Politieque Raadslagen; Scheuringe in de Kerke; De tyden van Lycester, . . . Vermeerdert met Historiesche Aantekeningen tot den jaare 1750. 2nd ed. Haarlem: Marshoorn, 1754.

Snoep, D. P. “Gerard de Lairesse als Plafond- en Kamerschilder.” Bulletin van het Rijksmuseum 18, no. 4 (1970): 159–217.

Spierenburg, Pieter. “Boeventucht en vrijheidsstraffen.” In Scherp toezicht: van ‘Boeventucht’ tot ‘Samenleving en Criminaliteit, edited by Cyrille Fijnault and Pieter Spierenburg. Arnhem: Gouda Quint, 1990.

Stedelijk Museum ‘De Lakenhal’ Leiden: Beschrijvende Catalogus van de Schilderijen en Tekeningen. Leiden: Groen, 1949.

Sysmus, Hub. Pest-beschrijving, Waer in Naukeurigh de naeste oorzaeke der Peste onderzocht, en haere grondige genezing, in verscheyde geneeskundige aenmerkingen, voorgestelt wort. Uyt verscheyde ervaerene Artzen, als Diemerbroek, Tomas Willis, Deuzing, Barbette, &C. Amsterdam: Witteling, 1664.

Thuillier, Jacques. Sébastien Bourdon, 1616–1671: Catalogue Critique et Chronologique de l’Oeuvre Complet. Paris: Réunion des musées nationaux, 2000.

Tournoy, Gilbert, Jan Rogiers, and Chris Coppens. Vives te Leuven. Exh. cat. Leuven: Centrale Bibliotheek Leuven and Leuven University, 1993.

van Asperen, Hanneke. “Virtue and Alms: Charity as a Pauper in Cornelis De Man’s Allegory of the Virtuous Life.” Oud Holland 128, no. 4 (2015): 199–212. https://doi.org/10.1163/18750176-90000220

———. “The Gates of Charity: Images of City and Community in the Early Modern Dutch Orphanage.” Journal of Urban History 43, no. 6 (2017): 1000–20. First published November 30, 2015. https://doi.org/10.1177/0096144215617184.

van der Hoeven, Emiel. “Verhaal: Getuignisboeken, 1581–1810,” Erfgoed Leiden en Omstreken. Last updated October 11, 2013. https://www.erfgoedleiden.nl/component/lei_verhalen/verhaal/id/295.

van Maanen, Rudi. “Jan van Hout, het Armenrapport en Vives.” Jaarboek Dirk van Eck 2010 22 (2010): 21–35.

van Mieris, Frans. Beschryving der Stad Leyden: haare gelegenheid,oorsprong, vergrootinge, oude en hedendaagsche gedaante; stigtingen van kerken, kloosters, godshuizen . . . , vol. 1. Leiden: Weduwe Abraham Honkoop, 1762.

van Nederveen Meerkerk, Elise, and Griet Vermeesch. “Reforming Outdoor Relief: Changes in Urban Provisions for the Poor in the Northern and Southern Low Countries (c. 1500–1800).” In Serving the Urban Community: The Rise of Public Facilities in the Low Countries, edited by Manon van der Heijden et al., 135–54. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009.

van Notten, Marinus. Rombout Verhulst, Beeldhouwer 1624–1697: Een overzicht zijner werken. The Hague: Nijhoff, 1907.

Veldman, Ilja M. “Coornhert en de prentkunst.” In Bongers et al., eds., Dirck Volckertszoon Coornhert, 125–30.

———. “Lessons for Ladies: A Selection of Sixteenth and Seventeenth-Century Dutch Prints.” Simiolus 16 (1986): 113–27. https://doi.org/10.2307/3780632

Vives, Juan Luis. De Subventione Pauperum, sive de Humanis Necessitatibus, Libri II (Introduction, Critical Edition, Translation and Notes). Selected Works of Juan Luis Vives. Edited by C. Mattheeussen. Leiden: Brill, 2002.

Von Thadden, Maria. “Die Ikonographie der Caritas in der Kunst des Mittelalters.” PhD diss., Universität Bonn, 1951.

Vos, Jan. Alle de Gedichten van den Vermaarden Poëet Jan Vos, vol. 2. Amsterdam: Lescailje, 1671.

Wellershoff-Von Thadden, Maria. “Caritas.” In Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte (RDK), edited by Wolfgang Augustyn and Klaus Lepsky, cols. 343–56. München, 1952.

List of Illustrations

Theodoor van der Schuer, Allegory of Human Deprivation, 1682
Fig. 1 Theodoor van der Schuer, Allegory of Human Deprivation, signed and dated 1682, oil on canvas, 134.9 x 163.2 cm. Museum De Lakenhal, Leiden, S 395 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Rombout Verhulst, Allegory of the Plague, 1660, Naturalis Biodiversity Center
Fig. 2 Rombout Verhulst, Allegory of the Plague, signed and dated 1660, stone relief, on the façade of the former plague hospital, now home of the Naturalis Biodiversity Center (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Cornelis de Man, Allegory of the Virtuous Life, 1682, Collection Museum Prinsenhof Delft, on loan from the Diaconie van de Hervormde Kerk Delft, B 60-1. Courtesy of Museum Prinsenhof Delft
Fig. 3 Cornelis de Man, Allegory of the Virtuous Life, signed and dated 1682, oil on canvas, 117x 164 cm. Collection Museum Prinsenhof Delft, on loan from the Diaconie van de Hervormde Kerk Delft, B 60-1. Courtesy of Museum Prinsenhof Delft [side-by-side viewer]
Pierre Mignard, St. Charles Borromeo and the Plague Victims of Milan, after 1647, Wellcome Library
Fig. 4 Pierre Mignard, St. Charles Borromeo and the Plague Victims of Milan, after 1647, oil on copper, 66.5 x 50.5 cm. Wellcome Library, no. 44643i (artwork in the public domain). [side-by-side viewer]
Marcantonio Raimondi after Raphael, The Plague (“Il Morbetto”), Davison Art Center, Wesleyan University, 1960.14.11
Fig. 5 Marcantonio Raimondi after Raphael, The Plague (“Il Morbetto”), engraving on laid paper, 19.5 x 24.8 cm. Davison Art Center, Wesleyan University, Middletown, CT, 1960.14.11. Open-access image from the Davison Art Center, Wesleyan University (photo: M. Johnston) [side-by-side viewer]
Gérard de Lairesse, Charity, c. 1675, Amsterdam Museum, SA 7360.1
Fig. 6 Gérard de Lairesse, Charity, c. 1675, oil on canvas, 117.5 x 182 cm. Amsterdam Museum, SA 7360.1 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Gérard de Lairesse, Niobe Punished for her Pride, 1668, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-46.771
Fig. 7 Gérard de Lairesse, Niobe Punished for her Pride, 1668, etching, 12.8 x 10.2 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-46.771 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]
Maarten van Heemskerck with Dirck Volkertsz Coornhert, The Wife Giving Alms, 1555, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-1963-108
Fig. 8 Maarten van Heemskerck with Dirck Volkertsz Coornhert (engraver) and Cornelis Bos (publisher), The Wife Giving Alms (part of a series on The Virtuous Wife), monogrammed and dated “MH, Inventor, DVC, Fecit, 5,” 1555, engraving, 24.8 x 20.5 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-1963-108 (artwork in the public domain). [side-by-side viewer]
Girard Audran (II) after Pierre Mignard, The Plague of the Israelites, 1650–1703, Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-70.419
Fig. 9 Girard Audran (II) after Pierre Mignard, The Plague of the Israelites, 1650–1703, engraving, 53 x 62 cm. Rijksmuseum, Amsterdam, RP-P-OB-70.419 (artwork in the public domain) [side-by-side viewer]

Footnotes

  1. 1. Leo Noordegraaf and Gerrit Valk, De Gave Gods: De Pest in Holland vanaf de Late Middeleeuwen (Bergen: Octavo, 1988), 43–47 and 231.

  2. 2. Quote from Armenrapport, in Regionaal Archief Leiden (RAL), Stadsarchief, II, inv. no. 5936, fols 10–11: “geensins t’ontberen sijnde.” On Van Hout, see Johan Koppenol, Leids Heelal: Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout (Hilversum: Verloren, 1998), 44–61; Rudi van Maanen, “Jan van Hout, het Armenrapport en Vives,” Jaarboek Dirk van Eck 2010 22 (2010): 24.

  3. 3. On the discussion about the influence of Vives on the Poor Report, see van Maanen, “Jan van Hout,” 24–25; Valentijn Koningsberger, “Juan Luis Vives en de Leidse armenzorg in de zestiende eeuw,” Jaarboek Dirk van Eck 2009 21 (2009): 48–52. On reforms of poor relief in the Low Countries, see Elise van Nederveen Meerkerk and Griet Vermeesch, “Reforming Outdoor Relief: Changes in Urban Provisions for the Poor in the Northern and Southern Low Countries (c. 1500–1800)” in Serving the Urban Community: The Rise of Public Facilities in the Low Countries, ed. Manon van der Heijden et al. (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009), 140. See also Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 196–99, on plague houses in Holland.

  4. 4. Gilbert Tournoy, Jan Rogiers, and Chris Coppens, Vives te Leuven, exh. cat. (Leuven: Centrale Bibliotheek Leuven and Leuven University, 1993), 229–31.

  5. 5. Koppenol, Leids Heelal, 56–57. For the entry of Coornhert in Jan van Hout’s album amicorum, see Chris L. Heesakkers, Het Vruntbuuc van Jan van Hout: Facsimile-uitgave van het album amicorum van Jan van Hout (Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal, nr. 3385) met inleiding, transcriptie, vertaling en toelichting (Leiden: Gingko, 2009), 228–31.

  6. 6. Dirck Volckertszoon Coornhert, Boeventucht, ed. Arie-Jan Gelderblom et al. (Muiderberg: Coutinho, 1985); A. H. Huussen Jr., “Coornherts Boeven-tucht,” in Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht, ed. H. Bongers et al. (Zutphen: De Walburg Pers, 1989), 144–53.

  7. 7. Pieter Spierenburg, “Boeventucht en vrijheidsstraffen,” in Scherp toezicht: van ‘Boeventucht’ tot ‘Samenleving en Criminaliteit, ed. Cyrille Fijnaut and Pieter Spierenburg (Arnhem: Gouda Quint, 1990), 17.

  8. 8. Frans van Mieris, Beschryving der Stad Leyden: haare gelegenheid,oorsprong, vergrootinge, oude en hedendaagsche gedaante; stigtingen van kerken, kloosters, godshuizen . . . (Leiden: Weduwe Abraham Honkoop, 1762), 1:232–33; Jan Dröge, “De Bouwgeschiedenis van het Pesthuis te Leiden,” Jaarboekje Oud-Leiden 8 (2000): 75–76; E. J. N., “Bouwhistorische Documentatie en Waardebepaling: Leiden, Voormalig Pesthuis” (The Hague: Rijksgebouwendienst, Bureau Rijksbouwmeester, 1989), 6.

  9. 9. Dinant P. Oosterbaan, Het Oude en Nieuwe Gasthuis te Delft (1252–1795) (Delft: Gaarde, 1954), 147–58.

  10. 10. Koppenol, Leids Heelal, 393–466; Petra A. N. Hooglander-Bijvank, “Het lot als spiegel van de ziel: Leidse ouderlingen en diakenen in de loterij van 1596,” Jaarboekje Oud-Leiden 17 (1999): 60–62.

  11. 11. E. J. N., “Leiden, Voormalig Pesthuis,” 6–7; Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 76; Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 43–45 and 53–57. See also ibid., 123, on donations to the plague house in Leiden around that time.

  12. 12. E. J. N., “Leiden, Voormalig Pesthuis,” 9; Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 81–82; van Mieris, Beschryving, 243: “edoch het selve huys, doen ter tyt niet groot genoech synde, om het vierdepart der siecken daer in te logeeren, heeft veroorsaect dat de veroonders . . . buyten de Stadt Leyden, nevens het oude pesthuys, hebben doen bouwen, een seer groote en spacieuse huysinge, bequaem om daer in veel honderden van siecken te logeren.” In 1655, it was stipulated in Leiden that rich people who had fled to escape the plague were only allowed to re-enter the city after having paid a contribution to the plague house. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 199.

  13. 13. Jan Vos, Alle de Gedichten van den Vermaarden Poëet Jan Vos (Amsterdam: Lescailje, 1671), 2:156: “’t Gebouw der rijke blinkt in d’aardtsche nevelkolken; / Maar dat men d’armen bouwt verheft zich deur de wolken, / En schittert in ’t gezicht van Christus ridderschap: / ’t Verstrekt de ziel van die het bouwen voor een trap / Om in het hoog gebouw van d’oppermacht te klimmen.”

  14. 14. For an oil painting with a list of the names of the hospital’s regents between 1635 and 1687, produced for Leiden’s plague house in or shortly after 1687, see the online collection catalogue for the Museum De Lakenhal, Leiden (inv. 732): https://www.lakenhal.nl/nl/collectie/732.

  15. 15. Emiel van der Hoeven, “Verhaal: Getuignisboeken, 1581–1810,” Erfgoed Leiden en Omstreken, last updated October 11, 2013, https://www.erfgoedleiden.nl/component/lei_verhalen/verhaal/id/295.

  16. 16. Frits Scholten, “‘Mea Sorte Contentus’: Rombout Verhulst’s ‘Portrait of Jacob van Reygersbergh,’” The J. Paul Getty Museum Journal 19 (1991): 65–74.

  17. 17. M. van Notten, Rombout Verhulst, Beeldhouwer 1624–1697: Een overzicht zijner werken (The Hague: Nijhoff, 1907). The old woman with wrapped head and the wolf follow Ripa’s description of the plague; see Cesare Ripa, Iconologia of Uijtbeeldinghen des Verstants Waer in Verscheiden Beeldnissen van Deughden, Ondeughden, Menschlijcke Hertztochten, Konsten, Leeringhen, etc en andere ontellijke stoffen, geleerdelijck werden verhandelt, trans. D. Pietersz Pers (Amsterdam: Dirck Pietersz Pers, 1644; repr., 1971), 405.

  18. 18. Jacques Thuillier, Sébastien Bourdon, 1616–1671: Catalogue Critique et Chronologique de l’Oeuvre Complet (Paris: Réunion des musées nationaux, 2000), 117–18.

  19. 19. A. R. E. de Heer, “Theodorus van der Schuer (1634–1707) en Willem III,” Oranje-Nassau Museum Jaarboek (1990): 5–30; A. R. E. de Heer, “Het Programma van de Plafondschilderingen in de Grote Hal van het Stadhuis van Maastricht,” in Een Seer Magnifick Stadthuys: Tien Studies over de Bouw en Inrichting van het Stadhuis te Maastricht, ed. S. R. Minis and A. R. E. De Heer (Delft: Delftsche Uitgevers Maatschappij, 1985), 85–89.

  20. 20. Marike Hoogduin-Berkhout, “‘Op de Geluckige Regeeringe van Leiden’: Geschilderde Voorstellingen in het Leidse Stadhuis 1575–1700,” in Beelden van Leiden: Zelfbeeld en Representatie van een Hollandse Stad in de Vroegmoderne Tijd, 1550–1800, ed. Juliette Roding, A. Agnes Sneller, and Boukje Thijs (Hilversum: Verloren, 2006), 92–96. Still mentioned in the catalogue of the museum collection of 1949, the works for the university tribunal were lost and are not in the collection of Museum De Lakenhal anymore. Stedelijk Museum ‘De Lakenhal’ Leiden: Beschrijvende Catalogus van de Schilderijen en Tekeningen (Leiden: Groen, 1949), 258.

  21. 21. Barbara Gaehtgens, Adriaen van der Werff 1659–1722 (Munich: Deutscher Kunstverlag, 1987), 260, no. 40.

  22. 22. Hanneke van Asperen, “Virtue and Alms: Charity as a Pauper in Cornelis De Man‘s Allegory of the Virtuous Life,” Oud Holland 128, no. 4 (2015): 199–212; Clotilde Brière-Misme, “Un émule de Vermeer et de Pieter de Hooch: Cornélis de Man,” Oud Holland 52 (1935): 1–26.

  23. 23. Hoogduin-Berkhout, “Op de Geluckige Regeeringe,” 92–96.

  24. 24. For example, Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 22; Marije de Nood and Kees van Schooten, eds., Ik Geef Om Jou! Naastenliefde door de Eeuwen Heen, exh. cat. (Utrecht: Museum Catharijneconvent, 2014), 56.

  25. 25. van Mieris, Beschryving, 244: “Binnengaande ziet men aan de slinkerhand de kamer der Regenten, in welke voor den schoorsteen een schildery van de konstige hand van . . . gevonden wordt, verbeeldende een Vrouw aldaar aan de pestziekte gestorven, welk stuk men niet zonder ontroering kan beschouwen.”

  26. 26. Gauvin Alexander Bailey et al., eds., Hope and Healing: Painting in Italy in a Time of Plague, 1500–1800, exh. cat. (Worcester, MA, and Chicago: Worcester Art Museum and University of Chicago Press, 2005), 76–77 and 226–27, no. 25; Jean-Claude Boyer, “Un Cas Singulier: Le Saint Charles Borromée de Pierre Mignard pour le Concours de San Carlo ai Catinari,” Revue de l’Art 64 (1984): 23–34. Boyer identified a painting in the Musée des Beaux-Arts in Le Havre as the original.

  27. 27. Boyer, “Un Cas Singulier,” 28–30; Christine M. Boeckl, Images of Plague and Pestilence: Iconography and Iconology, Sixteenth Century Essays & Studies, LIII (Kirksville, MI: Truman State University, 2000), 51. On De Poilly and printmaking in France, see Peter Fuhring et al., eds., A Kingdom of Images: French Prints in the Age of Louis XIV, 1660–1715 (Los Angeles: Getty Research Institute, 2015).

  28. 28. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 22 and 105. See also Theod. Schrevelius, Harlemias, of Eerste Stichting der Stad Haarlem; haar Toeneemen en Vergrooten; zeldzaame avontuur in Vrede, Oorlog en Belegeringen; harde beginzelen van de eerste Reformatie; Politieque Raadslagen; Scheuringe in de Kerke; De tyden van Lycester, . . . Vermeerdert met Historiesche Aantekeningen tot den jaare 1750, 2nd ed. (Haarlem: Marshoorn, 1754), 206: “Hoe veele dat ’er van gemeene Lieden aan de Pestziekte overleden zyn, zou men qualyk kunnen zeggen; zuigende Kinderen zyn van ’s Moeders borsten afgerukt.”

  29. 29. Daniel Defoe, A Journal of the Plague Year: Being Observations or Memorials, of the Most Remarkable Occurences, as Well Publick as Private, Which Happened in London during the Last Great Visitation in 1665, new ed. (London: Nutt, 1722), 137.

  30. 30. Schrevelius continues, “en jonge Mannen, in de fleur van hun leven, uit de armen van hunne Bruids, waar mede zy ondertrouwt waren.” Harlemias, 206.

  31. 31. Sheila Barker, “Poussin, Plague, and Early Modern Medicine,” The Art Bulletin 86, no. 4 (2004): 666. Also Boeckl, Images of Plague, 48–51.

  32. 32. Maria Von Thadden, “Die Ikonographie der Caritas in der Kunst des Mittelalters” (PhD diss., Universität Bonn, 1951); R. Freyhan, “The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Centuries,” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 11 (1948): 68–86; Sabine Poeschel, “Die Allegorie der Caritas in der Kunst der Neuzeit,” in Caritas: Nächstenliebe von den frühen Christen bis zur Gegenwart, ed. Christoph Stiegemann, exh. cat. (Paderborn: Erzbischöfliches Diözesanmuseum, 2015): 289–98.

  33. 33. de Heer, “Een Seer Magnifick Stadthuys,” 87n11; Hoogduin-Berkhout, “Op de Geluckige Regeeringe,” 93–94.

  34. 34. Ripa, Iconologia, 292: “Een Vrouwe in ’t rood gekleet, hebbende boven op ’t hoofd een brandende vlamme Viers, houdende onder den rechter arm een kindeken, ’t welck zy te suygen geeft”; and 293: “Het roode kleed, hebbende gelijcknisse van ’t bloed, toont dat de waere Liefde, sich, nae ’t getuyghnisse Pauli, totte stortinge des bloeds toe, uytstreckt.”

  35. 35. Maria Wellershoff-Von Thadden, “Caritas,” in Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte (RDK), ed. Wolfgang Augustyn and Klaus Lepsky (Munich: Zentralinstitut für Kunstgeschichte, 1952), 343–56; Poeschel, “Die Allegorie der Caritas,” 289–90.

  36. 36. Lyckle de Vries, Gerard de Lairesse: An Artist between Stage and Studio (Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998), 43; Alain Roy, Gérard de Lairesse 1640–1711 (Paris: Arthena, 1992), 254–58, no. 75–82 (258, no. 81); D. P. Snoep, “Gerard de Lairesse als Plafond- en Kamerschilder,” Bulletin van het Rijksmuseum 18, no. 4 (1970): 165–72.

  37. 37. de Vries, Gerard de Lairesse, 49–54; Roy, Gérard de Lairesse, 47–51.

  38. 38. van Asperen, “Virtue and Alms,” 205–6.

  39. 39. Vives, De Subventione Pauperum, 15.

  40. 40. Ripa, Iconologia, 293.

  41. 41. Hanneke van Asperen, “The Gates of Charity: Images of City and Community in the Early Modern Dutch Orphanage,” Journal of Urban History 43, no. 6 (2017): 15–16.

  42. 42. Ilja M. Veldman, “Coornhert en de prentkunst,” in Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht, Bongers et al., Dirck Volckertszoon Coornhert , 125–30; Ilja M. Veldman, “Lessons for Ladies: a Selection of Sixteenth and Seventeenth-Century Dutch Prints,” Simiolus 16 (1986): 114.

  43. 43. Huussen, “Coornherts Boeven-tucht,” 152.

  44. 44. Dirck Volckertsz Coornhert, Zedekunst dat is Wellevenskunste, transl. and ed. J. Gruppelaar (Hilversum: Verloren, 2015), 462: “Hieraan kan men gemakkelijk zien dat deze ware nederigheid een schatkist is gevuld met alle zalige goederen, dat zij geneest van alle verderfelijke kwalen en dat zij de enige bron, wortel en moeder, ja ook voedster en hoedster is van alle goddelijke deugden.”

  45. 45. Coornhert, Zedekunst, 464: “Zo leert hij God als milde gever en zichzelf als een arme en behoeftige bedelaar en ontvanger kennen. . . . Dan weet hij, dat is zijn hoogste wijsheid, dat hij weet van wie die gaven zijn, te weten niet van hemzelf, maar van God, niet van de bedelaar, maar van de gever zijn de geschenken.”

  46. 46. Brière-Misme, “Un émule de Vermeer,” 2.

  47. 47. van Asperen, “Virtue and Alms,” 206–9.

  48. 48. De Man’s personification was inspired by a painting of Charity by the French artist Jacques Blanchard (1600–1638). See Brière-Misme, “Un émule de Vermeer,” 5–6.

  49. 49. van Asperen, “Virtue and Alms,” 201.

  50. 50. Vives, De Subventione Pauperum, 15.

  51. 51. Joannes Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck (Leiden: Guyot, 1600), 4–5: “Wat heeft V. E. anders beweghet om den Gheleerden D. Nicolaum Zeystium, V.E. Pensionaris, (die V.E. eere ende het ghemeyne Beste wonder seere toeghedaen is) met mij te doen spreken ende handelen met alle vlijt, sorghvuldigheydt ende neerstigheydt, uyt den naeme van V.E. Dat soo ick schriftelick met mijne Conste de Ghemeynte in dit Pest-ghevaer conde helpen, dat ick het doch nu, om uwen wille soude willen doen!” On Heurnius, see Museum Boerhaave, Leiden Medical Professors 1575–1940, exh. cat. (Leiden: Museum Boerhaave/LUMC, 2007), 22–24.

  52. 52. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 30: “Dat de Pest-huysen bij daeghe ghesloten zijn”; and 48: “Ghij die met de Pest-crancke omme gaet, om de selve te ghenesen.”

  53. 53. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 29–47; Hub Sysmus, Pest-beschrijving, Waer in Naukeurigh de naeste oorzaeke der Peste onderzocht, en haere grondige genezing, in verscheyde geneeskundige aenmerkingen, voorgestelt wort. Uyt verscheyde ervaerene Artzen, als Diemerbroek, Tomas Willis, Deuzing, Barbette, &C (Amsterdam: Witteling, 1664), 75–79.

  54. 54. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 67: “Dear den crancken ligghet, daer moet eenen pot zijn daer roosen waeter ende asijn in is, daer scordium, sandal-houdt, cypres ende aloes houdt, in gheweycket heeft.”

  55. 55. Ibid., 11: “Daer bij voeghe ick: ‘Van de venijnighe locht toegesonden’: Want daer is eenen sekeren roock in de locht, die het herte willet bestrijden: Welcke locht door haere dunnigheydt ende doordringhende cracht, door alle deelen des lichaemes trecket, sonder van ons beseven of ghevoelet te zijne.”

  56. 56. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 16–17: “Dit is het teycken dat de Peste van de Locht commet, Dat sij vele menschen ghemeyn is: Want wij nutten alle eene selvede Locht. Daer en boven omvanghet de Locht alle menschen van alle sijden, soo wel mannen als vrouwen, Ouderlinghen als kinderen, edele als onedele: soo wel de ghene die eene goede Diete of wijse van leven houden, als de ghene die onmatigh zijn; Soo wel de ghene die vleysch, als die visch, eten; Soo wel de ghene die, ledigh leven, als die met aerbeyden den cost winnen.”

  57. 57. Klaus Bergdolt, Der Schwarze Tod in Europa: Die Grosse Pest und das Ende des Mittelalters (Munich: Beck, 1994), 213–14. See also Boeckl, Images of Plague, 47; Franco Mormando, “Introduction: Response to the Plague in Early Modern Italy: What the Primary Sources, Printed and Painted, Reveal,” in Bailey, Hope and Healing, 10

  58. 58. Boeckl, Images of Plague, 47, writes that dark clouds, indicating pestilential air, “appear frequently in Renaissance art.” She points out the references to eschatology, because Christ will appear on clouds during judgment day, and adds that the dark clouds appear in secular works too, because plague clouds are emphasized in treatises.

  59. 59. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 9: “Onder alle sieckten die den mensche toecommen, en isser gheene swaerdere sieckte dan de Peste: Want sij baeret grouwelicke jammeren, in eenen corten tijdt bevanghet sij met onmenschelicke pijne, ende ontcrachtighet des menschen crachten.”

  60. 60. Sysmus, Pest-Beschrijving, 5: “Maer de zieckte, die voornamelijck op ’s menschen leven loert, en de levendighmakende krachten, tot spijdt van alle zieckten, met gewelt vernielt, heeft door een zekre uytmuntentheit den naem van Pest, (van het latijnsche woort depascendo, ’t geen zoo veel als woeden of vernielen betekent,) gekregen.”

  61. 61. Boeckl, Images of Plague, 47.

  62. 62. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 12: “De Theologi, of Godtheydt gheleerde naemen God met recht de eerste Oorsaecke des Pestes: Want God, die den Schepper aller dingen is, gebruycket de Peste, om door sijn gerechtigh Oordeel de sonden ende ongherechtigheden der menschen te straffen.” Mormando, “Introduction,” 8; Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 110–15.

  63. 63. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 6: “Seker sonder God is dese sieckte, is dese wreede verslindtster stercker dan de helpselen, stercker dan de helpers; Wie sal haer connen wederstaen, verwinnen?”

  64. 64. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 6.

  65. 65. Joannes Heurnius, Preservatiif voor de Pest Waerinne vertoont werden De beste ende alderlichtste geapprobeerde Remedien, diemen huijdens daeghs gebruijckt (Leiden: Lor, 1624), 4–5. “Het welcke ons behoort te vermanen, datse [sic; the plague] van boven komt, end datter geen beter Remedie teghen en is dan Patientie, den Heere te verwachten, waken, end bidden: Doch evenwel de middelen der Medecine, die oock van godt ghekomen is, niet te verachten, maer liever met sorchvuldicheyt the ghebruycken, end hem selven niet te versuymen.”

  66. 66. Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 22: “De Bubones of Clieren commen achter de ooren, in den necke, onder de Oxels, of in de Liessche. Den Carbonckel commet meest op de Borst.”

  67. 67. Sysmus, Pest-beschrijving, 71: “Al zijn de buylen wat ontsteken, de kranken loopen daer aen zoo groot gevaer niet; maer als rontom de zelve een lootverwige kring staet, zoo zal de kranke haest te sterven komen.” Also, in Heurnius, Het Noodigh Pest-Boeck, 27: “Onder de Carbonckelen of Pest-kolen is dat den doodelicksten die swartachtighe ende herde puysten heeft, ende niet haest gheopent en wordet.” See also Willem Frijhoff, “Gods Gave Afgewezen: Op Zoek naar Genezing van de Pest, Nijmegen, 1635–1636.” Volkskundig Bulletin 17, no. 2 (1991), 153.

  68. 68. van Mieris, Beschryving, 232.

  69. 69. Noordegraaf and Valk, De Gave Gods, 43–47, 27.

  70. 70. Dröge, “De Bouwgeschiedenis,” 83.

Bibliography

Bailey, Gauvin Alexander, Pamela M. Jones, Franco Mormando, and Thomas W. Worcester, eds. Hope and Healing: Painting in Italy in a Time of Plague, 1500–1800. Exh. cat. Worcester Art Museum and University of Chicago Press, 2005.

Barker, Sheila. “Poussin, Plague, and Early Modern Medicine.” The Art Bulletin 86, no. 4 (2004): 659–89. https://doi.org/10.2307/4134458

Bergdolt, Klaus. Der Schwarze Tod in Europa: Die Grosse Pest und das Ende des Mittelalters. Munich: Beck, 1994.

Boeckl, Christine M. Images of Plague and Pestilence: Iconography and Iconology, Sixteenth Century Essays & Studies, LIII. Kirksville, MI: Truman State University, 2000.

Bongers, H., J. R. H. Hoogervorst, M. E. H. N. Mout, I. Schöffer, J. J. Woltjer, eds. Dirck Volckertszoon Coornhert: Dwars maar recht. Zutphen: De Walburg Pers, 1989

Boyer, Jean-Claude. “Un cas singulier: Le Saint Charles Borromée de Pierre Mignard pour le concours de San Carlo ai Catinari.” Revue de l’Art 64 (1984): 23–34.

Brière-Misme, Clotilde. “Un émule de Vermeer et de Pieter de Hooch: Cornélis de Man.” Oud Holland 52 (1935): 1–26. https://doi.org/10.1163/187501735×00012

Clark, Alvin L., Jr. “On the Significance of the Yale Bourdon.” Yale University Art Gallery Bulletin (1993): 86–94.

Coornhert, Dirck Volckertszoon. Zedekunst, dat is Wellevenskunst, translated and edited by J. Gruppelaar. Hilversum: Verloren, 2015. Originally published 1586.

———. Boeventucht, edited by Arie-Jan Gelderblom et al. Muiderberg: Coutinho, 1985. Originally published 1587.

Defoe, Daniel, A Journal of the Plague Year: Being Observations or Memorials, of the Most Remarkable Occurences, as Well Publick as Private, Which Happened in London during the Last Great Visitation in 1665. New ed. London: Nutt, 1722.

de Heer, A. R. E. “Het Programma van de Plafondschilderingen in de Grote Hal van het Stadhuis van Maastricht.” In Een Seer Magnifick Stadthuys: Tien Studies over de Bouw en Inrichting van het Stadhuis te Maastricht, edited by S. R. Minis and A. R. E. de Heer, 85–89. Delft: Delftsche Uitgevers Maatschappij, 1985.

———. “Theodorus van der Schuer (1634–1707) en Willem III.” Oranje-Nassau Museum Jaarboek (1990): 5–30.

de Nood, Marije, and Kees van Schooten, eds. Ik Geef Om Jou! Naastenliefde door de Eeuwen Heen. Exh. cat. Utrecht: Museum Catharijneconvent, 2014.

de Vries, Lyckle. Gerard de Lairesse: An Artist between Stage and Studio. Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998.

Dröge, Jan. “De Bouwgeschiedenis van het Pesthuis te Leiden.” Jaarboekje Oud-Leiden 8 (2000): 75–96.

E. J. N. “Bouwhistorische Documentatie en Waardebepaling: Leiden, Voormalig Pesthuis.” The Hague: Rijksgebouwendienst, Bureau Rijksbouwmeester, 1989.

Freyhan, R. “The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Centuries.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 11 (1948): 68–86. https://doi.org/10.2307/750462

Frijhoff, Willem. “Gods Gave Afgewezen: Op Zoek naar Genezing van de Pest, Nijmegen, 1635–1636.” Volkskundig Bulletin 17, no. 2 (1991): 143–70.

Fuhring, Peter, Louis Marchesano, Remi Mathis, and Vanessa Selbach, eds. A Kingdom of Images: French Prints in the Age of Louis XIV, 1660–1715. Los Angeles: Getty Research Institute, 2015.

Gaehtgens, Barbara. Adriaen van der Werff 1659–1722. Munich: Deutscher Kunstverlag, 1987.

Heesakkers, Chris L. Het Vruntbuuc van Jan van Hout: Facsimile-uitgave van het album amicorum van Jan van Hout (Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal, nr. 3385) met inleiding, transcriptie, vertaling en toelichting. Leiden: Gingko, 2009.

Heurnius, Joannes. Het Noodigh Pest-Boeck. Leiden: Guyot, 1600.

———. Preservatiif voor de Pest Waerinne vertoont werden De beste ende alderlichtste geapprobeerde Remedien, diemen huijdens daeghs gebruijckt. Leiden: Lor, 1624.

Hoogduin-Berkhout, Marike. “‘Op de Geluckige Regeeringe van Leiden’: Geschilderde Voorstellingen in het Leidse Stadhuis 1575–1700.” In Beelden van Leiden: Zelfbeeld en Representatie van een Hollandse Stad in de Vroegmoderne Tijd, 1550–1800, edited by Juliette Roding, A. Agnes Sneller, and Boukje Thijs, 59–105. Hilversum: Verloren, 2006.

Hooglander-Bijvank, Petra A. N. “Het lot als spiegel van de ziel: Leidse ouderlingen en diakenen in de loterij van 1596,” Jaarboekje Oud-Leiden 17 (1999): 59–81.

Huussen, A. H., Jr. “Coornherts Boeven-tucht.” In Bongers et al., eds., Dirck Volckertszoon Coornhert, 144–53.

Koningsberger, Valentijn. “Juan Luis Vives en de Leidse armenzorg in de zestiende eeuw,” Jaarboek Dirk van Eck 2009 21 (2009): 35–59.

Koppenol, Johan. Leids Heelal: Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout. Hilversum: Verloren, 1998.

Mormando, Franco. “Introduction: Response to the Plague in Early Modern Italy: What the Primary Sources, Printed and Painted, Reveal.” In Bailey et al., Hope and Healing, 1–44.

Museum Boerhaave. Leiden Medical Professors 1575–1940. Exh. cat. Leiden: Museum Boerhaave/LUMC, 2007.

Noordegraaf, Leo, and Gerrit Valk. De Gave Gods: De Pest in Holland vanaf de Late Middeleeuwen. Bergen: Octavo, 1988.

Oosterbaan, Dinant P. Het Oude en Nieuwe Gasthuis te Delft (1252–1795). Delft: Gaarde, 1954.

Poeschel, Sabine. “Die Allegorie der Caritas in der Kunst der Neuzeit.” In Caritas: Nächstenliebe von den Frühen Christen bis zur Gegenwart, edited by Christoph Stiegemann, 288–89. Exh. cat. Paderborn: Erzbischöfliches Diözesanmuseum Paderborn, 2015.

Ripa, Cesare. Iconologia of Uijtbeeldinghen des Verstants Waer in Verscheiden Beeldnissen van Deughden, Ondeughden, Menschlijcke Hertztochten, Konsten, Leeringhen, etc en andere ontellijke stoffen, geleerdelijck werden verhandelt. Translated by D. Pietersz Pers. Amsterdam: Dirck Pietersz Pers, 1644.

Roy, Alain. Gérard de Lairesse 1640–1711. Paris: Arthena, 1992.

Scholten, Frits. “‘Mea Sorte Contentus’: Rombout Verhulst’s ‘Portrait of Jacob Van Reygersbergh.’” The J. Paul Getty Museum Journal 19 (1991): 65–74.

Schrevelius, Theod. Harlemias, of Eerste Stichting der Stad Haarlem; haar Toeneemen en Vergrooten; zeldzaame avontuur in Vrede, Oorlog en Belegeringen; harde beginzelen van de eerste Reformatie; Politieque Raadslagen; Scheuringe in de Kerke; De tyden van Lycester, . . . Vermeerdert met Historiesche Aantekeningen tot den jaare 1750. 2nd ed. Haarlem: Marshoorn, 1754.

Snoep, D. P. “Gerard de Lairesse als Plafond- en Kamerschilder.” Bulletin van het Rijksmuseum 18, no. 4 (1970): 159–217.

Spierenburg, Pieter. “Boeventucht en vrijheidsstraffen.” In Scherp toezicht: van ‘Boeventucht’ tot ‘Samenleving en Criminaliteit, edited by Cyrille Fijnault and Pieter Spierenburg. Arnhem: Gouda Quint, 1990.

Stedelijk Museum ‘De Lakenhal’ Leiden: Beschrijvende Catalogus van de Schilderijen en Tekeningen. Leiden: Groen, 1949.

Sysmus, Hub. Pest-beschrijving, Waer in Naukeurigh de naeste oorzaeke der Peste onderzocht, en haere grondige genezing, in verscheyde geneeskundige aenmerkingen, voorgestelt wort. Uyt verscheyde ervaerene Artzen, als Diemerbroek, Tomas Willis, Deuzing, Barbette, &C. Amsterdam: Witteling, 1664.

Thuillier, Jacques. Sébastien Bourdon, 1616–1671: Catalogue Critique et Chronologique de l’Oeuvre Complet. Paris: Réunion des musées nationaux, 2000.

Tournoy, Gilbert, Jan Rogiers, and Chris Coppens. Vives te Leuven. Exh. cat. Leuven: Centrale Bibliotheek Leuven and Leuven University, 1993.

van Asperen, Hanneke. “Virtue and Alms: Charity as a Pauper in Cornelis De Man’s Allegory of the Virtuous Life.” Oud Holland 128, no. 4 (2015): 199–212. https://doi.org/10.1163/18750176-90000220

———. “The Gates of Charity: Images of City and Community in the Early Modern Dutch Orphanage.” Journal of Urban History 43, no. 6 (2017): 1000–20. First published November 30, 2015. https://doi.org/10.1177/0096144215617184.

van der Hoeven, Emiel. “Verhaal: Getuignisboeken, 1581–1810,” Erfgoed Leiden en Omstreken. Last updated October 11, 2013. https://www.erfgoedleiden.nl/component/lei_verhalen/verhaal/id/295.

van Maanen, Rudi. “Jan van Hout, het Armenrapport en Vives.” Jaarboek Dirk van Eck 2010 22 (2010): 21–35.

van Mieris, Frans. Beschryving der Stad Leyden: haare gelegenheid,oorsprong, vergrootinge, oude en hedendaagsche gedaante; stigtingen van kerken, kloosters, godshuizen . . . , vol. 1. Leiden: Weduwe Abraham Honkoop, 1762.

van Nederveen Meerkerk, Elise, and Griet Vermeesch. “Reforming Outdoor Relief: Changes in Urban Provisions for the Poor in the Northern and Southern Low Countries (c. 1500–1800).” In Serving the Urban Community: The Rise of Public Facilities in the Low Countries, edited by Manon van der Heijden et al., 135–54. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009.

van Notten, Marinus. Rombout Verhulst, Beeldhouwer 1624–1697: Een overzicht zijner werken. The Hague: Nijhoff, 1907.

Veldman, Ilja M. “Coornhert en de prentkunst.” In Bongers et al., eds., Dirck Volckertszoon Coornhert, 125–30.

———. “Lessons for Ladies: A Selection of Sixteenth and Seventeenth-Century Dutch Prints.” Simiolus 16 (1986): 113–27. https://doi.org/10.2307/3780632

Vives, Juan Luis. De Subventione Pauperum, sive de Humanis Necessitatibus, Libri II (Introduction, Critical Edition, Translation and Notes). Selected Works of Juan Luis Vives. Edited by C. Mattheeussen. Leiden: Brill, 2002.

Von Thadden, Maria. “Die Ikonographie der Caritas in der Kunst des Mittelalters.” PhD diss., Universität Bonn, 1951.

Vos, Jan. Alle de Gedichten van den Vermaarden Poëet Jan Vos, vol. 2. Amsterdam: Lescailje, 1671.

Wellershoff-Von Thadden, Maria. “Caritas.” In Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte (RDK), edited by Wolfgang Augustyn and Klaus Lepsky, cols. 343–56. München, 1952.

Imprint

Review: Peer Review (Double Blind)
DOI: 10.5092/jhna.2020.12.2.4
License:
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Recommended Citation:
Hanneke van Asperen, "Nothing Else Than Decay: Theodoor van der Schuer’s Allegory of Human Deprivation for Leiden’s Plague Hospital," Journal of Historians of Netherlandish Art 12:2 (Summer 2020) DOI: 10.5092/jhna.2020.12.2.4